Perast je gradić koji leži u podnožju brda Sveti Ilija (873 mnv), nasuprot tjesnacu Verige. Ime je dobio po ilirskom plemenu Pirusta, a praistorijski ostaci pronadeni u pećini Spila iznad Perasta svjedoče o veoma ranom naseljavanju ove oblasti.
Od najranijih dana Perast je bio okrenut moru i pomorstvu. Već 1336. godine Perast je imao brodogradilište koje je radilo do 1813. godine. Status opštine dobio je 1580 godine i zadržao ga sve do 1950. Ipak, svoj najveći procvat Perast doživljava u XVII i XVIII vijeku, kada svjetskim morima plovi stotinak peraških brodova. Pošto je jedna od najpoznatijih pomorskih škola bila upravo u Perastu, Petar Veliki je na preporuku Venecije sinove poznatih plemićkih familija slao u Perast, da se obučavaju kod poznatog matematičara i moreplovca Marka Martinovica. Podaci govore da je tokom 1697. i 1698. godine na brodu Marka Martinovića plovilo 17 ruskih kneževa.
Crkva Sv. Ane
Svoj procvat Perast dakle duguje pomorstvu, a upravo to je razlog što najmonumentalnije peraške građevine potiču iz ovog perioda.
Plan grada je sasvim jednostavan. Jedna dugačka ulica vodi kroz grad duž obale, od nje stepeništa vode u više djelove. U centru grada nalazi se trg (Pjaca) kojim dominira crkva Sv. Nikole sa svojim impresivnim zvonikom visokim 55 metara. Prvobitno započeta trobrodna crkva nikada nije završena, zbog nedostatka novca. Danas se u prezbiteriju i sakristijama nedovršene crkve nalazi riznica i muzej. Postojeća crkva datira iz XVII vijeka, a gradnja je kompletirana izgradnjom velelepnog zvonika 1691. godine. Na zapadnom zidu crkve stoji spomen ploča sa tekstom isklesanim na narodnom jeziku, tu postavljena u čast pobjede malobrojnih Peraštana u boju protiv Turaka 15. maja 1654. godine. U čast i spomen na ovu veličanstvenu pobjedu, do danjašnih dana se u Perastu, svakog 15. Maja održava tzv. Gađanje kokota, svečanost koja simbolizuje ratnički duh i vještinu koju su Peraštani tada pokazali.
Pored crkve Sv. Nikole Perast ima još 17 crkava. Jako je interesnatna crkva Sv. Ane koja se nalazi visoko iznad grada, a freskama je ukrasio Tripo Kokolja.
Prelijepe peraške palate, iako danas velikim dijelom zapuštene i obrasle bršljanom, ipak svjedoče o zlatnom dobu ovog grada.
Palata Bujovic sagradena je krajem XVII vijeka i divan je primjer renesansno-barokne arhitekture. Vlasnik je bio poznati pomorac i silnik Vicko Bujović. Legenda kaže da je bio jako ponosan na svoju palatu. Kada je na njegovo pitanje da li može da sagradi ljepšu graditelj odgovorio potvrdno, Bujović ga je u napadu bijesa sa krova palate bacio u more. Danas se u ovoj palati nalazi Muzej grada Perasta sa brojnim eksponatima, dokumentima i slikama koje svjedoče o burnoj istoriji Perasta.
Impozantna je i palata poznate porodice Zmajević, cije su generacije neraskidivo vezane za istoriju Perasta. Matija Zmajevic (1680 – 1735) bio je poznati admiral Ruske flote pod čijom komandom su Rusi izvojevali, za njihovu istoriju, značajne pobjede. Njegov brat Andrija bio je nadbiskup barski i primas srpski, pored toga i književnik. Pored palate nalazi se crkva Gospa od Rozarija, na čijem portalu dominira krilati zmaj, grb Zmajevića.
Tvrđava Sv. Križa
Treba pomenuti i palate Smekija, Visković, Balović, Mazarović.
Gospa od Škrpjela je vještački otok, nastao nabacivanjem kamena na podvodnu hrid. Do današnjih dana sačuvan je običaj ritualnog bacanja kamena oko otoka svakog 22. jula, kao spomen na dan kada je 1452. godine na hridi – škrpjelu pronađena ikona Bogorodice sa malim Hristom, što je Peraštanima bio “Božiji znak” i povod za izgradnju crkve. U smiraj dana povorka okićenih barki napunjenih kamenjem kreće prema Gospi. Kao vrhunac svečanosti, u more oko ostrva baca se donešeno kamenje i barke se vraćaju natrag. U manifestaciji tradicionalno učestvuju samo muškarci. Sama crkva podignuta je 1630. godine, a osmougaona kapela dodata je četrdeset godina kasnije. Unutrašnjost crkve oslikao je naš najveći barokni slikar Tripo Kokolja (1661-1713), rodom Peraštanin. Slike se nalaze na tavanici i gornjim djelovima bočnih zidova i prikazuju scene iz života Isusa Hrista, Djevice Marije i Proroka. Ispod oslikanih djelova nalazi se oko 2.000 srebrnih zavjetnih pločica koje prikazuju detalje pomorskih pobjeda, bilo nad piratima ili u oluji. Pomorci su ih donosili u znak zahvalnosti Gospi za sačuvane živote u tim okršajima.
Perast je danas izuzetno miran gradić, a buran život, bogatstvo i slava Perasta i Peraštana, na žalost, istorija. Ipak, svojom ljepotom, svim ovim što smo o Perastu rekli i mnogim stvarima koje nismo pomenuli Perast privlači moderne moreplovce, putnike, umjetnike, sanjare, sve ljude dobre volje, željne ljepote i mira.
Autor teksta: RaRaPerast
